Mediacja jest to polubowna metoda rozwiązywania sporów, w której bezstronna i neutralna osoba trzecia pomaga stronom we wzajemnej komunikacji, określeniu interesów i kwestii do dyskusji oraz dojściu do wspólnie akceptowalnego porozumienia. Proces ten ma charakter dobrowolny, poufny i nieformalny. Jeśli jego przebieg jest pomyślny, kończy się najczęściej porozumieniem/ugodą osób będących w sporze.

Mediacje różnią się od rozstrzygnięć sądowych przede wszystkim tym, że ich celem nie jest ustalenie, kto ma rację, ale wypracowanie rozwiązania, które zadowala obie strony sporu i na jakie w związku z tym mogą one przystać dobrowolnie.

Ważne jest to aby obie strony mediacji były aktywne i otwarcie mówiły o swoich potrzebach, obawach i emocjach. Mediator może zastosować szeroką gamę technik, aby kierować procesem mediacyjnym w konstruktywnym kierunku i pomagać stronom w znalezieniu optymalnego rozwiązania. Spory mogą dotyczyć różnych dziedzin życia: sprawy handlowe, prawne, dyplomatyczne, pracownicze, społeczne i rodzinne.

Jakie sprawy nie nadają się do mediacji? Choroby psychiczne – niepoczytalność, odebranie praw obywatelskich, ubezwłasnowolnienie, a także depresja – są to sytuacje, które dyskwalifikują sprawę do skierowania jej do mediacji. Brak pełnej świadomości podejmowania decyzji nie daje szans na to, aby mediacje odniosły oczekiwany skutek.

Można wyróżnić dwa rodzaje mediacji: sądową oraz pozasądową.

Na pierwszą z nich strony sporu są kierowane na podstawie postanowienia sądu już po wniesieniu pozwu czy wniosku wszczynającego postępowanie, natomiast mediacje pozasądowe mają miejsce w sytuacji, gdy sprawa nie jest jeszcze rozpatrywana przez sąd wówczas mediację rozpoczyna się na wniosek jednego z jej uczestników. Co istotne, ugoda zawarta podczas mediacji zarówno w trakcie postępowania sądowego, jak i poza nim może zostać zatwierdzona przez sąd, dzięki czemu na jej podstawie będzie można prowadzić ewentualną egzekucja. Wśród korzyści płynących z mediacji w pierwszej kolejności warto wymienić to, że w czasie jej trwania strony mogą próbować wspólnie wypracować rozwiązanie, które zostanie zaakceptowane przez każdą z nich. Jest to o tyle istotne, że w postępowaniu sądowym decyzja jest wydawana przez sąd i zazwyczaj przynajmniej jedna ze stron jest z niej niezadowolona. Mediacja jest niejawna, co oznacza, że zarówno mediator, jak i strony mają obowiązek zachować w tajemnicy wszystko, o czym się podczas niej dowiedzieli. Zaletą mediacji jest też jej niesformalizowany charakter atmosfera jest bardziej swobodna niż w sądzie, gdzie obowiązują pewne ramy procesowe.

Bardzo istotną zaletą jest też obecność mediatora, który ma za zadanie zapewnić uczestnikom mediacji profesjonalne wsparcie m.in. poprzez udzielanie im głosu, zadawanie pytań, a także pilnowanie, aby ich rozmowa nie przerodziła się w kłótnię. Mediator jest bezstronny, czyli nie opowiada się za żadną ze stron. Jest też neutralny w stosunku do przedmiotu mediacji, co oznacza, że nie ma dla niego znaczenia, jakie rozwiązanie ustalą strony. Mediator nie zajmuje się ustaleniem tego, kto ma rację, nie narzuca też stronom rozwiązania, lecz pomaga im dojść do konsensusu.

Mediacje są dobrowolne, jednak należy mieć na uwadze treść przepisu art. 187 § 1 pkt 3 kodeksu postępowania cywilnego, który zobowiązuje do podania w pozwie informacji, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a jeśli tego nie uczyniły do wyjaśnienia dlaczego tak się stało. Ponadto przepisy k.p.c. zobowiązują sąd do dążenia do ugodowego rozwiązania sprawy, w szczególności do nakłaniania stron do mediacji. Dlatego coraz częściej można się spotkać z tym, że sądy kierują uczestników postępowania do mediacji.

Zanim skierujemy sprawę do sądu warto rozważyć mediację, która zwiększa szanse na szybkie uzyskanie przez nas korzystnego rozstrzygnięcia, minimalizując przy tym koszty postępowania. Wprawdzie wymaga ona od nas dobrej woli, polegającej na chęci porozumienia się z drugą stroną i pójścia na ewentualne ustępstwa, jednak warto pamiętać, że pod wieloma względami mediacja może być dla nas korzystniejszym rozwiązaniem niż postępowanie sądowe.

Mediacja może być prowadzona we wszystkich sprawach cywilnych, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody, tj. w sprawach, w których wynik postępowania jest zależny od woli stron.

Jako przykład mediacji w postepowaniu cywilnym można podać sprawy:

• - o zapłatę
• - o zniesienie współwłasności
• - o dział spadku
• - podział majątku wspólnego

I wiele innych jeżeli podlegają regulacji kodeksu cywilnego

W sprawach o rozwód i separację, jeżeli istnieją widoki, na utrzymanie małżeństwa przedmiotem mediacji może być pojednanie małżonków Jeżeli jednak do pojednania nie dojdzie, celem mediacji może być ugodowe rozwiązanie kwestii dotyczących:

• - zaspokojenia potrzeb rodziny
• - alimentów
• - sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej
• - kontaktów z dziećmi

Ważnym elementem mediacji rodzinnych jest opracowanie przez strony porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Ustalane są wtedy bardzo szczegółowe kwestie takie jak

• - miejsce zamieszkania dziecka
• - sposób i harmonogram kontaktów z dzieckiem (osobistych i z użyciem innych technik komunikacji (telefonicznych i internetowych), w tym określenie zasad pokrywania ich kosztów
• - sposobów kontaktów z dzieckiem innych członków rodziny
• - udział w decyzji o rozstrzyganiu o ważnych kwestiach dotyczących dziecka, takie jak wybór szkoły profil nauki, zajęcia pozalekcyjne, opieka zdrowotna
• - zasady wychowawcze i system wartości
• - zasady pokrywania kosztów utrzymania dziecka

Mediacje gospodarcze umożliwiają ugodowe zakończenie sporu zaistniałego między przedsiębiorcami, który powstał w związku z prowadzoną przez nich działalnością. W jej trakcie strony, w obecności mediatora, przedstawiają swoje stanowiska w sprawie oraz propozycje zakończenia sporu.

Mediacja możliwa jest w sprawach, w których prawo dopuszcza zawarcie ugody, szczególnie w sprawach:

• - o zapłatę,
• - wykonanie umów,
• - ustalenie odszkodowań,
• - roszczeń wspólników i akcjonariuszy,

Nie jest jednak dopuszczalna w postępowaniu nakazowym i upominawczym oraz w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Zawierając umowę o prace zarówno pracownik jak i pracodawca są pełni nadziei i z entuzjazmem podejmują współpracę. Jednak w toku tej współpracy mogą wyniknąć różne okoliczności, które powodują konflikty i spory. Aby uniknąć postępowania sądowego większość spraw pracowniczych można rozstrzygnąć na drodze mediacji. Do najczęściej kierowanych spraw należą:

• - załamanie relacji pomiędzy pracownikami, w tym pomiędzy pracownikami i przełożonym.
• - naruszenie równego traktowania w miejscu pracy (dyskryminacja, mobbing)
• - wypowiedzenia warunków pracy i płacy
• - rozwiązania umowy o pracę
• - zbiorowych sporów z zakresu prawa pracy
• - konflikty w zarządzie.

Przebieg mediacji

Etapy przebiegu mediacji

• Zgłoszenie sprawy do mediacji.
• Mediacje mogą być kierowane z sądów okręgowych i rejonowych cywilne – rodzinne, gospodarcze, pracownicze, oświatowe, społeczne itd. - kierowane są z sądów okręgowych i rejonowych (na podstawie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji na wniosek strony/stron lub sędziego) lub prowadzone są na podstawie zgłoszenia osób prywatnych, firm, instytucji itd.
• Mediacje karne – kierowane są z sądów (na podstawie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji na wniosek strony/stron lub sędziego), prokuratury, policji .
• Mediacje między nieletnim sprawcą czynu karalnego a pokrzywdzonym – kierowane z sądów rodzinnych na podstawie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji na wniosek strony/stron lub sędziego.

Sesje/posiedzenia mediacyjne wstępne - informacyjne

• Prowadzone są zazwyczaj z każdą ze stron osobno. W trakcie tych spotkań, mediator informuje strony na czym polega mediacja, jakimi kieruje się zasadami, jakie ma cele i jakie mogą osiągnąć korzyści z rozwiązania konfliktu na drodze mediacji. Strony potwierdzają dobrowolność swojego uczestnictwa w mediacji. Mediator następnie dowiaduje się o tym co jest przedmiotem sporu, oraz jaki jest punkt widzenia strony na zaistniałą sytuację. Także jakie według niej muszą zaistnieć warunki, aby było możliwe rozwiązanie konfliktu i zawarcie satysfakcjonującej obie strony ugody.

Posiedzenia mediacyjne

• Jeśli strony wyrażają gotowość spotkania ze sobą osobiście, dochodzi do sesji wspólnej stron przy udziale mediatora. Jeśli któraś ze stron z ważnego dla niej powodu nie wyraża zgody na spotkanie bezpośrednie, jednakże dąży do porozumienia, istnieje możliwość prowadzenia mediacji pośredniej - wtedy mediator spotyka się wyłącznie oddzielnie z każdą ze stron będąc pośrednikiem w przekazywaniu punktu widzenia i oczekiwań stron.
• W trakcie posiedzeń mediacyjnych, trwających zwykle 1-2 godzin strony wyjaśniają sobie najważniejszych dla nich kwestie oraz wspólnie poszukują rozwiązania konfliktu między nimi. Mediatorzy stosują podczas mediacji wiele pomocnych technik (m.in. tzw. aktywnego słuchania, wyjaśniania, odzwierciedlania uczuć, a także spotkań na osobności), ułatwiających stronom komunikację. Jeśli stronom uda się dojść do porozumienia bądź poczynić ustalenia na przyszłość (zależnie od rodzaju mediacji) – podpisują ugodę. Liczba posiedzeń mediacyjnych uzależniona jest od rodzaju mediacji, można uznać, iż średnio jest ich od 2 do 4.

Podpisywanie ugody

• Stanowi odrębny, istotny etap postępowania mediacyjnego, w którym ważną rolę odgrywa właściwe przygotowanie mediatora. Jest on bowiem zobowiązany dopilnować realności i konkretności podpisywanego porozumienia. Jeśli stronom nie udaje się wypracować satysfakcjonującego je porozumienia, sprawa zostaje odesłana do organu, który przesłał sprawę do mediacji, w celu rozstrzygnięcia sprawy. W przypadku mediacji tzw. prywatnych stronom pozostaje szukać innych sposobów osiągnięcia porozumienia. Mediator zawsze stara się pomóc stronom, w uświadomieniu sobie innych możliwości i alternatyw.

Pojęcie mediacji online czy e-mediacji odnosi się do mediacji prowadzonej za pomocą środków komunikowania się na odległość. Możliwe jest wykorzystanie wideokonferencji, komunikatorów internetowych oraz e-maili. Ten typ mediacji polega na tym, że strony nie przebywają w tym samym pomieszczeniu a komunikują się ze sobą za pomocą Internetu. Warto podkreślić, ze podpisanie koniecznych dokumentów, w tym przede wszystkim ugody, może zostać dokonana poprzez wymianę egzemplarzy w trybie art. 78 § 1 kodeksu cywilnego lub egzemplarzy opatrzonych kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Jest to szczególnie korzystne rozwiązanie, gdy jedna ze stron przebywa za granicą lub występują inne trudności uniemożliwiające spotkanie. Biorąc pod uwagę dzisiejsze coraz szybsze tempo życia wydaje się, że mediacje online będą zyskiwały coraz szersze grono zwolenników.